Pasinaon Basa Jawa Kaping Rong Atus Wolung Puluh Siji Edhisi Mirunggan: 4 Mei 2015

Author:editorTembi / Date:04-05-2015 / Di bawah ini contoh penerapan kata pada tataran bahasa Jawa saat ini, dengan keterangan: n = singkatan dari bahasa ngoko, na = bahasa ngoko halus, k = bahasa krama, dan ka = bahasa krama halus. Sementara, kata ganti orang dan kata kerja yang digunakan menyesuaikan tataran itu.

Kamus Unggah-Ungguh Basa Jawa, foto: Suwandi/tembi
Kamus Unggah-Ungguh Bahasa Jawa cocok untuk 
belajar mengenal bahasa krama

Undha-Usuk Basa Jawi ing Wekdal Samenika

Ing ngadhap menika tuladha trap-trapanipun tembung wonten ing undha-usuk basa Jawi samenika, kanthi katrangan: n = cekakan saking basa ngoko, na = basa ngoko alus, k = basa krama, saha ka = basa krama alus. Sawetawis, tembung panyebat tiyang utawi ’kata ganti orang’ lan tembung kriya utawi ’kata kerja’ nyocogaken kaliyan undha-usukipun.

Dene tembung ingkang badhe kagem tuladha ing kalodhangan menika, inggih menika: ”arang” (tembung Ngoko/n) ingkang gadhah undha-usuk tembung ”arang” (tembung Krama Ngoko/kn) lan tembung ”awis” (tembung Krama Inggil/ki).

Ukara 
n = Mas, pagermu kok digawe arang, apa amarga pringe kari sathithik? 
na = Mas, pager panjenengan kok didamel arang, apa amarga delinge kari sathithik?
k = Mas, pager sampeyan kok dipun damel awis, menapa amargi delingipun kantun sakedhik? 
ka = Mas, pager panjenengan kok dipun damel awis, menapa amargi delingipun kantun sakedhik?

Cathetan:

  • Ing ukara nginggil, tembung arang, nyocogagaken kaliyan undha-usuk basa Jawi. Semanten ugi tembung-tembung sanesipun.
  • Tembung: pagermu (n)  pager sampeyan (k)  pager panjenengan (ki).
  • Tembung: digawe (n)  dipun damel (k)  dipun damel (ki).
  • Tembung: apa (n)  menapa (k)  menapa (ki).
  • Tembung: amarga (n)  amargi (k)  amargi (ki).
  • Tembung: pring (n)  deling (k)  deling (ki).
  • Tembung: arang (n)  awis (k)  awis (ki).

Dudutan:

Tembung arang dipun ginakaken kangge basa ngoko. Kangge mbasakaken dhiri pribadi saged ngangge tembung awis (krama). Kangge mbasakaken priyantun sanes ugi ngangge awis (krama inggil). Dados, sampun ngantos kuwalik anggenipun ngecakaken/ngetrapaken. Namung makaten, kangge mbasakaken tembung larang, ugi ngangge tembung krama (alus) awis. Tuladhanipun ukara: ”Komputer menika klebet barang ingkang awisreginipun.” Menika kangge mbasakaken ukara ”Komputer iku klebu barang kang larang regane.”

Tuladhanipun:

(1) ”Pak Mitra, dalem-dalem wonten ing dhusun panjenengan menapa taksihawis-awis ta gih?” (Basa krama alus) (leres) 
(2) ”Mas Karya, griya-griya wonten ing dhusun sampeyan menapa taksihawis-awis ta gih?” (Basa krama) (leres) 
(3) ”Nak Andri, apa omah-omah ing dhusunmu isih arang-arang?” (basa ngoko) (leres)

Boten kepareng menawi lajeng matur mekaten:

(4) ”Pak Mitra, griya-griya wonten ing dhusun sampeyan menapa taksiharang-arang?” (basa krama alus) (klentu) 
(5) ”Mas Karya, dalem-dalem wonten ing dhusunmu menapa taksih awis-awis?” (basa krama) (klentu) 
(6) ”Nak Andri, dalem-dalem ing dhusunmu apa isih awis-awis?” (klentu)

Terjemahan dalam Bahasa Indonesia Pembelajaran Bahasa Jawa Kedua Ratus Delapan Puluh Satu 
Edisi Khusus: 4 Mei 2015

Tingkatan Tutur Bahasa Jawa di Zaman Sekarang

Di bawah ini contoh penerapan kata pada tataran bahasa Jawa saat ini, dengan keterangan: n = singkatan dari bahasa ngoko, na = bahasa ngoko halus, k = bahasa krama, dan ka = bahasa krama halus. Sementara, kata ganti orang dan kata kerja yang digunakan menyesuaikan tataran itu.

Sementara itu kata yang dipakai untuk contoh kali ini adalah kata arang artinya ”jarang” (termasuk kata Ngoko/n) yang mempunyai tingkatan tutur kata awis artinya juga ”jarang” (termasuk kata Krama/k) dan kata awis juga berarti ”jarang” (termasuk kata Krama Inggil/ki). Dari beberapa contoh di atas, mempunyai arti dalam bahasa Indonesia:

Ind = Mas, pagarmu kok dibuat jarang, apakah karena bambunya tinggal sedikit?

Catatan:

  • Pada kalimat di atas, kata arang ”jarang”, menyesuaikan dengan tingkat tutur bahasa Jawa. Demikian pula dengan kata-kata lainnya.
  • Kata: pagermu (n)  pager sampeyan (k)  pager panjenengan (ki). Bahasa Indonesia: pagarmu
  • Kata: digawe (n)  didamel (k)  dipun damel (ki). Bahasa Indonesia: dibuat
  • Kata: apa (n)  menapa (k)  menapa (ki). Bahasa Indonesia: apa (kah)
  • Kata: amarga (n)  amargi (k)  amargi (ki).Bahasa Indonesia: karena
  • Kata: pring (n)  deling (k)  deling (ki). Bahasa Indonesia: bambu
  • Kata: arang (n)  awis (k)  awis (ki). Bahasa Indonesia: jarang.

Kesimpulan:

Kata arang ”jarang” digunakan untuk komunikasi ragam ngoko. Untuk menghormati diri sendiri bisa menggunakan kata awis (bentuk krama). Untuk menghormati orang lain juga menggunakan kata awis (krama inggil). Jadi jangan sampai keliru penerapannya. Namun demikian, untuk menghaluskan kata larang ”mahal”, juga menggunakan kata krama halus awis. Contoh kalimat: ”Komputer ini termasuk barang yang mahal harganya.”

Contoh:

(1) ”Pak Mitra, apakah rumah-rumah di desamu (dhusun panjenengan) masih jarang-jarang (awis-awis)?” (Bahasa krama halus) (benar) 
(2) ”Mas Karya, apakah rumah-rumah di desamu (dhusun sampeyan) masih jarang-jarang (awis-awis)?” (Bahasa krama) (benar) 
(3) ”Nak Andri, apakah rumah-rumah di desamu (dhusunmu) masih jarang-jarang (arang-arang)?” (bahasa ngoko (benar).

Tidak boleh lalu berkata demikian:

(4) ”Pak Mitra, apakah rumah-rumah di desamu (dhusun sampeyan) masih jarang-jarang (arang-arang)?” (Bahasa krama halus) (kurang tepat) 
(5) ”Mas Karya, apakah rumah-rumah di desamu masih jarang-jarang (arang-arang)?” (bahasa krama) (salah) 
(6) ”Nak Andri, apakah rumah-rumah di desamu masih jarang-jarang (awis-awis)?” (salah)

Suwandi 
Diolah dari buku “Kamus Unggah-Ungguh Basa Jawa” karangan Drs. Haryana Harjawiyana, S.U. dan Drs. Th. Supriya, tahun 2001, penerbit: Kanisius Yogyakarta, hlm. 38.

Pasinaon Basa Jawa

Latest News

  • 08-05-15

    Ruang Publik Kota Yo

    Sampah visual, kotor, macet, sumpeg menjadikan kota Yogyakarta kelihatan bodoh, padahal konsep ekspresi di ruang publik seharusnya selalu dapat... more »
  • 08-05-15

    Denmas Bekel 8 Mei 2

    more »
  • 07-05-15

    Menjelajah ke Museum

    Koleksi pertama yang bisa dilihat di museum ini adalah mata uang dari berbagai negara, seperti Belanda, Hongkong, Amerika, Kanada, India, Denmark,... more »
  • 07-05-15

    Misi Kaladuta II Mat

    Batavia tidak bisa dihancurkan oleh pasukan Mataram. Di pihak Mataram sendiri banyak jatuh korban karena penyakit malaria dan kolera. Selain itu,... more »
  • 06-05-15

    Inilah Rincian Ajara

    Ajaran Sunan Pakubuwana IV ini ditulis dalam huruf Jawa, yang diterbitkan oleh Kolff-Buning di Yogyakarta tahun 1937. Buku yang masih dalam kondisi... more »
  • 06-05-15

    Launching Antologi P

    Antologi puisi berjudul “Di antara Perempuan’ karya 7 penyair, yang terdiri dari 6 penyair perempuan dan 1 penyair pria, akan di-launching dalam... more »
  • 05-05-15

    Istilah Pendok dalam

    Pendok sebagai lapisan pelindung sekaligus penghias gandar warangka keris, menurut bentuknya dibedakan menjadi empat jenis, yaitu: pendok bunton,... more »
  • 05-05-15

    Forum mBulaksumuran

    Setiap 30 April ketika Umar Kayam masih hidup, selalu ada peringatan hari lahirnya. Untuk mengenang Umar Kayam, 30 April 2015, diluncurkan satu forum... more »
  • 04-05-15

    Pasinaon Basa Jawa K

    Di bawah ini contoh penerapan kata pada tataran bahasa Jawa saat ini, dengan keterangan: n = singkatan dari bahasa ngoko, na = bahasa ngoko halus, k... more »
  • 04-05-15

    Buku Tentang Seluk B

    Buku ini mengupas berbagai hal tentang dukun. Cara-cara atau ritual yang harus dijalani sebelum menjadi dukun, mantera-mantera yang digunakan,... more »