Pasinaon Basa Jawa Kaping Rong Atus Pitung Puluh Pitu Edhisi Mirunggan: 3 Februari 2015

Author:editorTembi / Date:03-02-2015 / Ing ngadhap menika tuladha trap-trapanipun tembung wonten ing undha-usuk basa Jawi samenika, kanthi katrangan: n = cekakan saking basa ngoko, na = basa ngoko alus, k = basa krama, saha ka = basa krama alus. Sawetawis, tembung panyebat tiyang ’kata ganti orang’ lan tembung kriya ’kata kerja’ nyocogaken kaliyan undha-usukipun.


Kamus Unggah-Ungguh Bahasa Jawa cocok untuk 
belajar mengenal bahasa krama

Undha-Usuk Basa Jawi ing Wekdal Samenika

Ing ngadhap menika tuladha trap-trapanipun tembung wonten ing undha-usuk basa Jawi samenika, kanthi katrangan: n = cekakan saking basa ngoko, na = basa ngoko alus, k = basa krama, saha ka = basa krama alus. Sawetawis, tembung panyebat tiyang ’kata ganti orang’ lan tembung kriya ’kata kerja’ nyocogaken kaliyan undha-usukipun.

Dene tembung ingkang badhe kagem tuladha ing kalodhangan menika, inggih menika: ”alis” (tembung Ngoko/n) ingkang gadhah undha-usuk tembung ”alis” (tembung Krama Ngoko/kn) lan tembung ”imba” (tembung Krama Inggil/ki).

Ukara
n = Adhimu iku alise nanggal sapisan. 
na = Ingkang rayi iku imbane nanggal sapisan. 
k = Adhi sampeyan menika alisipun nanggal sapisan. 
ka = Ingkang rayi menika imbanipun nanggal sapisan.

Cathetan:

  • Ing ukara nginggil, tembung alis, nyocogagaken kaliyan undha-usuk basa Jawi. Semanten ugi tembung-tembung sanesipun.
  • Tembung: adhimu (n)  adhi sampeyan (k)  ingkang rayi (ki).
  • Tembung: iku (n)  menika (k)  menika (ki).
  • Tembung: alise (n)  alisipun (k)  imbanipun (ki).
  • Tembung: nanggal sapisan (n)  nanggal sapisan (k)  nanggal sapisan (ki).

Dudutan
Tembung alis dipun ginakaken kangge basa ngoko. Kangge mbasakaken dhiri pribadi saged ngangge tembung alis (krama). Kangge mbasakaken priyantun sanes ngangge imba (krama inggil). Dados, sampun ngantos kuwalik anggenipun ngecakaken/ngetrapaken.

Tuladhanipun:

(1) ”Pak Marta, imba panjenengan menika kenging menapa?” (Basa krama alus) (leres) 
(2) ”Pak, nginggil alis kula menika bengkak amargi kaentub tawon.” (Basa krama) (leres) 
(3) ”Ndhuk, alismu kenapa, kok godres getih?” (ngoko) (leres)

Boten kepareng menawi lajeng matur mekaten:

(4) ”Pak Marta, alis sampeyan menika kenging menapa?” (basa krama alus) (klentu) 
(5) Pak, nginggil imba adalem menika bengkak amargi kaentub tawon.” (krama) (kirang leres) 
(6) Ndhuk, imbamu kenapa, kok godres getih?” (ngoko) (klentu)

Terjemahan dalam Bahasa Indonesia 
Pembelajaran Bahasa Jawa Kedua Ratus Tujuh Puluh Tujuh 
Edisi Khusus: 3 Februari 2015

Tingkatan Tutur Bahasa Jawa di Zaman Sekarang

Di Bawah ini contoh penerapan kata pada tataran bahasa Jawa saat ini, dengan keterangan: n = singkatan dari bahasa ngoko, na = bahasa ngoko halus, k = bahasa krama, saha ka = bahasa krama halus. Sementara, kata ganti orang dan kata kerja yang digunakan menyesuaikan tataran itu.

Sementara itu kata yang dipakai untuk contoh adalah kata alis artinya ”alis” (termasuk kata Ngoko/n) yang mempunyai tingkatan tutur kata alis artinya juga ”alis” (termasuk kata Krama/k) dan kata imba juga berarti ”alis” (termasuk kata Krama Inggil/ki). Dari beberapa contoh di atas, mempunyai arti dalam bahasa Indonesia:

Ind = Adikmu itu alisnya ”nanggal sapisan” (bagai bulan sabit tanggal 1).

Catatan:

  • Pada kalimat di atas, kata alis ”alis”, menyesuaikan dengan tingkat tutur bahasa Jawa. Demikian pula dengan kata-kata lainnya.
  • Kata: adhimu (n)  adhi sampeyan (k)  ingkang rayi (ki). Ind = adikmu
  • Kata: iku (n)  menika (k)  menika (ki). Ind = itu
  • Kata: alise (n)  alisipun (k)  imbanipun (ki). Ind = alisnya
  • Kata: nanggal sapisan (n)  nanggal sapisan (k)  nanggal sapisan (ki). Ind = perumpamaan: bagai bulat sabit tanggal 1

Kesimpulan
Kata alis ”alis” digunakan untuk komunikasi ragam ngoko. Untuk menghormati diri sendiri bisa menggunakan kata alis (bentuk krama). Untuk menghormati orang lain menggunakan kata imba (krama inggil). Jadi jangan sampai keliru penerapannya.

Contoh:

(1) ”Pak Marta, imba panjenengan ”alis anda” kenapa?” (Basa krama halus) (benar) 
(2) ”Pak, atas alis kula ”alis saya” ini bengkak karena disengat lebah.” (Basa krama) (benar) 
(3) Nduk (sapaan anak perempuan), alismu ”alismu” kenapa, kok berlumuran darah?” (ngoko) (benar)

Tidak boleh lalu berkata demikian:

(4) ”Pak Marta, alis sampeyan ”alis anda: kenapa?” (krama halus) (salah) 
(5) Pak atas imba adalem ”alis saya” bengkak karena disengat lebah.” (krama) (salah) 
(6) Nduk, imbamu ”alis kamu” kenapa kok berlumuran darah?” (ngoko) (salah)

Demikianlah penerapan tingkatan tutur dalam bahasa Jawa yang benar. Jika tidak dibiasakan dan terbiasa, tentu akan merasa sulit, apalagi yang belum tahu tentang bahasa Jawa.

Suwandi 
Diolah dari buku “Kamus Unggah-Ungguh Basa Jawa” karangan Drs. Haryana Harjawiyana, S.U. dan Drs. Th. Supriya, tahun 2001, penerbit: Kanisius Yogyakarta, hlm. 22.

Pasinaon Basa Jawa

Latest News

  • 15-05-15

    Publikasi dan Promos

    Bagaimana caranya menarik masyarakat mau berkunjung ke museum, bisa dikemas dengan berbagai kegiatan yang melibatkan pengunjung, seperti pengunjung... more »
  • 15-05-15

    ‘Sang Nata’ Memaduka

    Sang Nata merupakan lakon ketoprak yang diadaptasi dari naskah ‘Oedipus’ karya Sophocles, yang biasa dipentaskan sebagai pertunjukan teater. Sang... more »
  • 15-05-15

    Festival Printemps F

    Rutin diadakan setiap tahun, festival seni budaya Printemps Français memasuki tahun ke-11. Berbagai kolaborasi seni Indonesia dan Prancis akan... more »
  • 15-05-15

    Cipuk Sang Peragawat

    Sri Setyawati Mulyani atau akrab disapa Cipuk sebelumnya telah akrab dengan dunia keperagawatian atau model di Yogyakarta. Keputusannya menjadi... more »
  • 13-05-15

    Sensasi Steak Nyamle

    Tampilannya yang “kebul-kebul” dengan kuah kental plus irisan kentang goreng, kacang buncis, kembang kol, bawang bombay, dan irisan wortel... more »
  • 13-05-15

    Pesta Anak “Indonesi

    Galeri Nasional Indonesia yang bertempat di Gambir Jakarta Pusat bekerja sama dengan Yayasan SEIBUBANGSA (Seikat Bakti Untuk Bangsa) menggelar acara... more »
  • 13-05-15

    Merti Dusun dan Seni

    Merti dusun adalah salah satu tradisi ritual sebagai rasa syukur setelah panen. Tradisi ini sempat menghilang di Dusun Krapyak Wetan, Pundong, Bantul... more »
  • 12-05-15

    Pameran Retrospektif

    Galeri Nasional Indonesia bekerja sama dengan Sanggar Ligar Sari ’64 Bandung menggelar pameran “Pada Cermin I On Mirror” pada 30 April – 12 Mei 2015... more »
  • 12-05-15

    Pameran Gerakan Komi

    Sebanyak 24 komikus dari Jakarta, Bandung, Jogjakarta, Semarang, Malang, Surabaya membawa karyanya untuk dipamerkan dalam rangkaian acara 10 Tahun... more »
  • 12-05-15

    Indahnya merekam dal

    Larik puitis ini bukan dalam acara pembacaan puisi namun pameran fotografi Unit Fotografi (UFO) Universitas Gadjah Mada (UGM). Dengan tema ‘Merekam... more »